Vrijheid van onderwijs, die in 1917 werd verankerd in artikel 23 Grondwet, kwam tot stand na een strijd tussen de katholieken en protestanten enerzijds, en de socialisten en liberalen anderzijds. Het bijzonder onderwijs wilde net als het openbaar onderwijs bekostigd worden door de overheid. Er vond toen een uitruil plaats; financiering bijzonder onderwijs in ruil voor algemeen kiesrecht. Het polderen zit ons in het bloed.
CU-jongeren
Op 14 september gaf ik een lezing bij de jongerenorganisatie van ChristenUnie (PerspectieF) met een boeiende discussie over de vraag of de onderwijsvrijheid uit 1917 nog houdbaar is. De discussie over de onderwijsvrijheid laait weer op vanwege de berichten over de salafistische scholen. Met de jongeren van ChristenUnie vond een waardevolle uitwisselingen van argumenten plaats.
Het oprichten van bijzonder onderwijs is in handen van particuliere initiatieven. Als een particulier voldoende leerlingen heeft, en de kwaliteit van het onderwijs op orde is, dan moet de overheid over de brug komen; zonder zich te bemoeien met de inhoud van het onderwijs.
Het bijzonder onderwijs uit 1917 had tot doel de emancipatie van katholieken en protestanten. De tijden zijn echter veranderd. Grote groepen kinderen van migranten en vluchtelingen met uiteenlopende achtergronden die in ons land naar school gaan. Vraag is moeten we langs de weg van het bijzonder onderwijs blijven vasthouden aan een eigen zuil. En de vraag wat voor uitstraling het heeft op de nieuwkomers.
Verankering
Daarnaast ontbeert onze Grondwet een bepaling die het recht op onderwijs als een fundamenteel grondrecht voor eenieder garandeert. Met het opnemen van een dergelijke bepaling in de Grondwet verankeren we het recht op onderwijs voor iedereen in de Grondwet als een dierbaar bezit. Daarmee brengen de Grondwet tevens meer in lijn met de mensenrechtenverdragen, waarin het recht op onderwijs wordt gewaarborgd. Vrijheid van onderwijs in de zin van artikel 23 Grondwet is een typisch Hollandse polderoplossing. Op dit punt is ons land tamelijk uniek.
De overheid dient dit grondrecht blijvend te garanderen door het onderwijs religieneutraal te financieren voor elk kind in ons land. En laat de kinderen via het onderwijs zoveel mogelijk kennismaken met de waarden van de democratische rechtsstaat, waarden die universeel en onvervreemdbaar zijn; vrijheid, gelijkwaardigheid, scheiding van religie en Staat, mensenrechten, menselijke waardigheid.
Het bieden van het onderwijs via het openbaar onderwijs vervult nog een belangrijke functie. Het stelt de kinderen op een meer onafhankelijke, autonome en vrije wijze in staat om zelf na te denken en keuzes te maken over beladen kwesties als euthanasie, abortus, orgaandonatie, acceptatie van homoseksualiteit, Het bijzonder onderwijs is een verzuild instituut dat het autonoom en vrij denken in zekere zin in de weg staat.
Salafistische scholen
In het tv-programma Nieuwsuur van 11 september was te zien dat in de salafistische scholen in ons land lesmaterialen worden gebruikt die niet door de beugel kunnen vanwege het aanzetten tot haat, tot opruiing, en tot geweld jegens andersdenkenden, andersgelovigen en homoseksuelen. Tegen dergelijke excessen dient in onze rechtsstaat te worden opgetreden via het strafrecht. Iedereen moet zich aan de wet houden.
Indien de salafistische scholen wettelijke (strafrechtelijke) kaders overschrijden, dan kan het leiden tot vervolging en berechting. Om die reden is dit een andere discussie dan de aard en de werking van artikel 23 Grondwet. Door de focus te leggen op hetgeen in de salafistische scholen gebeurt, vernauwen we in feite de discussie rondom de implicaties van de onderwijsvrijheid in de zin van artikel 23 Grondwet, want dan gaat het om die vreselijke praktijken in die scholen.
Bovendien is het van belang om te beseffen dat de excessen in de salafistische scholen niet zullen worden verholpen of geëindigd door het schrappen van artikel 23 Grondwet. Dus ook al zou het zo zijn dat deze grondwetsbepaling wordt geschrapt, is het uiteraard geen enkele garantie dat er dan een einde komt aan de vreselijke praktijken in die scholen. Ook dan zou via het strafrecht opgetreden moet worden.
Brugfunctie
Het verinnerlijken van de waarden van de democratische rechtsstaat bij kinderen verdient een cruciale plek bij het bieden van onderwijs; dit zeker ook vanwege de problemen met de integratie van nieuwkomers. Dit komt het beste tot zijn recht binnen een religievrij onderwijs. Een volmaakte integratie betekent voor mij het verinnerlijken van de democratische en rechtsstatelijke waarden; deze waarden verbinden en verzoenen.
Mensenrechten zijn een brug, waarop wij elkaar kunnen ontmoeten om met elkaar in gesprek te gaan, schreef Eleanor Roosevelt als voorvechtster voor mensenrechten en als drijvende kracht achter de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Prachtige inspiratie om hiermee alle kinderen van uiteenlopende achtergronden binnen het onderwijs met elkaar te verbinden en te verzoenen, en met elkaar in gesprek te laten gaan.
Update
Nederland is naar mijn mening toe aan een nieuwe emancipatiegolf binnen het onderwijs. Artikel 23 Grondwet is anno 2019 dringend toe aan een update. De christelijke partijen in de Tweede Kamer die dit tegenhouden (CDA, CU en SGP) bezitten tezamen 27 zetels van in totaal 150 zetels in de Kamer; het geeft reden tot nadenken.
