Datgene wat de Partij van de Arbeid op dit moment heel hard nodig heeft, is de ideologische voeding. De ideologische voeding als de noodzakelijke zuurstof die de partij nodig heeft om te herleven en op te bloeien. Bij de keuze voor een lijsttrekker gaat het om de vraag welke van de twee kandidaat-lijsttrekkers het beste in zich heeft om die ideologische voeding als noodzakelijke zuurstof binnen de partij te verankeren.
Vertrouwensband
In de afgelopen periode heeft de PvdA drie zware nederlagen geleden; bij de verkiezingen voor de gemeenteraad, de provinciale staten en bij de verkiezingen voor het Europees Parlement. Bovendien staat de PvdA in de peilingen maandenlang rond de tien zetels.
Een belangrijke reden hiervoor is dat de PvdA in de afgelopen periode veel heeft ingeboet in termen van herkenbaarheid, geloofwaardigheid en betrouwbaarheid. Een verklaring daarvoor is dat de PvdA te veel los is geraakt van haar grondbeginselen, haar kernwaarden en van haar idealen. Deze pijlers maken immers de partij herkenbaar in de samenleving.
In 2012 won de PvdA onder leiding van Samsom 38 zetels. Samsom erkent zelf dat die winst “onverdiend groot” was. Dit zei hij tijdens de Nacht van NRC op 30 oktober van dit jaar. Samsom kreeg, naar zijn eigen zeggen, zeker twaalf van de 38 zetels “te leen” van kiezers die wilden dat niet de VVD, maar de PvdA de grootste zou worden.
Desondanks begon Samsom direct met onderhandelingen met de VVD. Er kwam snel een regeerakkoord dat niet zozeer steunt op de ideologische grondslagen, maar een regeerakkoord dat in feite het resultaat is van een ruimhartige uitruil. Dit heeft de vertrouwensband met de kiezers ernstig geschaad. Van versoepeling van het ontslagrecht, tot forse bezuinigingen op de gezondheidszorg tot verkorting van de WW-duur.
Eigen gelijk
Een Kamerlid heeft de grondwettelijke taak (artikel 68 Grondwet) om de regering te controleren en te corrigeren. De afspraken die Samsom met de VVD heeft gemaakt, zoals neergelegd in het regeerakkoord, zijn kennelijk heilig voor hem. Bij herhaling heeft Samsom het kabinetsbeleid staan verdedigen, terwijl hij als Kamerlid de regering moet controleren, en het beleid van het kabinet moet toetsen aan de sociaaldemocratische grondbeginselen. Daarnaast had hij zich als fractievoorzitter van PvdA veel meer moeten bekommeren om zijn eigen fractie in de Tweede Kamer.
In het interview met NRC op 26 augustus van dit jaar erkent Samsom zelf dat hij zijn fractie “verwaarloosd” heeft. In dat interview spreekt hij een ‘mea culpa’ uit over het gebrek aan aandacht dat hij heeft gehad voor zijn mede-PvdA’ers in de Tweede Kamer. Hij zegt:
“Ik had de fractie meer moeten bijstaan in het opkomen uit een embryonale fase. Ik had Kamerleden meer moeten coachen, meer een team moeten smeden. Uit de fractie is niet gehaald wat erin zat. Ik heb de couveusebaby verwaarloosd.”
Al tijdens de PvdA-fractiedagen eind augustus 2013 krijgt Samsom stevige kritiek op zijn stijl van leidinggeven. “Intellectuele intimidatie”, zeggen Kamerleden. “Diederik weet altijd alles beter.”
De kiem van de onvrede werd al in oktober 2012 gelegd, toen de PvdA-fractie slechts anderhalf uur de tijd kreeg om het regeerakkoord te lezen. Waar eerder fractiespecialisten van PvdA meedachten over een regeerakkoord, waren ze nu nauwelijks geïnformeerd en mochten ze slechts tekenen bij het kruisje.
Het overeind houden van dit kabinet, en het realiseren van de afspraken die hij gemaakt heeft met de VVD, werden sinds 2012 de missie van Samsom. De PvdA heeft echter veel meer behoefte aan het waarden gedreven politiek bedrijven vanuit de grondbeginselen van de sociaaldemocratie.
Van waarde
In de afgelopen jaren werd binnen de PvdA hard gewerkt aan het zgn. Van Waarden Project. Dit project dient als een grondige reflectie op de sociaaldemocratische beginselen en idealen. Het vormt een leidraad voor het waarden gedragen politiek bedrijven vanuit de grondslagen van de sociaaldemocratie. Het Van Waarde Project vormt zo een stevige basis voor de noodzakelijke ideologische heroriëntatie binnen de PvdA.
Bij de presentatie van het rapport Van Waarde zei Samsom: “De toekomst van de sociaaldemocratie ligt niet links van het regeerakkoord. Trap niet in die val.”
Hiermee zegt Samsom dus dat de toekomst van de sociaaldemocratie in het verlengde ligt van de lijn die dit kabinet heeft uitgezet. Als PvdA zitten wij echter in een coalitie met de VVD. Daar moeten de opvattingen van PvdA ten principale links van liggen. Als PvdA zijn wij rood. Een toekomstige lijsttrekker moet dit heel goed beseffen.
De behoefte aan de ideologische heroriëntatie werd op sommige momenten heel goed voelbaar binnen de PvdA. Een voorbeeld hierbij is de heftige onvrede die in 2013 ontstond binnen de PvdA tegen het strafbaar stellen van illegaal verblijf. Veel PvdA-leden verzetten zich toen tegen deze afspraak uit het regeerakkoord, aangezien deze indruist tegen de grondbeginselen van de sociaaldemocratie.
Door de leden werd gezegd dat we als sociaaldemocraten niet kunnen accepteren dat onschuldige mensen worden gestraft alleen omdat zij geen rechtmatig verblijf hebben in Nederland.
Ondanks al die heftige emotie en verzet binnen de PvdA tegen deze afspraak met de VVD reageerde Samsom op het PvdA congres op 27 april 2013 in Leeuwarden met de woorden:
“Ik maakte een afspraak, ik gaf mijn woord, en mijn woord als politiek leider staat.”
Deze uitspraak van Samsom heeft veel verwarring en onbegrip veroorzaakt bij de leden, maar ook diepe wonden achtergelaten binnen de partij. De leden willen serieus genomen worden, en de partijdemocratie doet ertoe binnen onze partij.
Opmerking verdient hierbij nog dat in het Beginselprogramma van de PvdA staat dat onze beginselen richtinggevend zijn ingeval van de confrontatie van onze idealen met de werkelijkheid van alle dag. Als sociaaldemocratische beginselen gelden o.a. vrijheid, rechtvaardigheid en solidariteit.
Partijbelang
Als één van de architecten van dit kabinet met de VVD heeft Samsom zich in feite vervreemd van de sociaaldemocratische grondbeginselen. Zijn nauwe verbondenheid met de VVD bleek heel duidelijk toen hij begin dit jaar zijn eigen plan voor een luchtbrug voor het overbrengen van vluchtelingen naar Europa torpedeerde door de druk vanuit VVD. Dit heeft de PvdA veel schade toegebracht qua geloofwaardigheid en betrouwbaarheid.
De vraag is dan ook of Samsom in staat is om die ideologische voeding als noodzakelijke zuurstof binnen de partij te verankeren; dit na alles wat er inmiddels gebeurd is.
Tot slot nog dit. Ongeacht de keuze voor een lijsttrekker, dus Samsom of Asscher, zal deze strijd om de lijsttrekkerschap leiden tot verdeeldheid binnen de PvdA; dit met alle gevolgen van dien voor de partij. Het moge duidelijk zijn dat we niet de beide heren zullen terugzien op het politieke toneel na alles wat er over en weer gezegd is tijdens de lijsttrekkersdebatten en in de pers en media.
Deze strijd om de lijsttrekkerschap zal één winnaar opleveren. Maar het verlies voor de partij zal helaas groter zijn.
In het belang van de PvdA is mijn advies aan Asscher en Samsom om deze strijd te staken en met elkaar te bezien wie van de twee het beste in zich heeft om de partij ideologisch te voeden en om te verbinden.
Laat zien dat het partijbelang elk persoonlijk belang overstijgt, en dat onze partij nu sterk behoefte heeft aan eenheid en verbondenheid.
