Kort na de Tweede Wereldoorlog kwam het Europees Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden (EVRM) tot stand. In Europa bestond toen het diepe besef dat mensenrechten bescherming verdienen. In het EVRM zijn de fundamentele mensenrechten verankerd die door de lidstaten moeten worden geëerbiedigd. Ook Turkije is partij bij het EVRM.
Zuivering
Het mag duidelijk zijn dat een militaire coup, zoals die in Turkije werd gepleegd, verwerpelijk is. In een democratische samenleving komt een nieuw regime aan de macht bij gratie van de keuze van het volk tijdens de vrije verkiezingen. En zo hoort het ook.
Na de mislukte coup in Turkije begon het regime van Erdogan met een klopjacht van ongekende omvang. Inmiddels zijn in Turkije ruim 60.000 militairen, politieagenten, rechters, onderwijzers, ambtenaren en journalisten geschorst, ontslagen of gearresteerd.
Om ongestoord door te gaan met zijn zuiveringsactie kondigde Erdogan de noodtoestand af. Zo kan hij nu zomaar woningen binnenvallen, mensen op straat oppakken, functionarissen arresteren en de arrestanten dertig dagen vasthouden zonder dat het bekend is waarom zij gearresteerd. Een angstaanjagende gedachte.
Misdrijven die gepleegd zijn tijdens de couppoging moeten worden onderzocht en de daders ervan worden berecht. Maar dit betekent niet dat het regime van Erdogan mensenrechten mag schenden. Ook een land waar de noodtoestand geldt, moet zich aan het internationaal recht houden. Wanneer de mensenrechten zo willekeurig en in deze omvang worden geschonden, zoals nu in Turkije, is niemand meer veilig. Het betekent dat de angst regeert.
Bewijzen
Amnesty International heeft bewijs verzameld dat mensen die zijn opgepakt na de mislukte coup worden geslagen, gemarteld en in sommige gevallen verkracht. Uit gesprekken die de onderzoekers van Amnesty voerden met advocaten, dokters en een medewerker in een detentiecentrum komt een schokkend beeld naar voren van mishandeling en marteling in verschillende detentiecentra in Turkije.
Ondanks deze weerzinwekkende praktijken worden de internationale waarnemers niet toegelaten om gevangenen te bezoeken. Ook het Europees Comité ter Voorkoming van Marteling (CPT) heeft geen bezoek kunnen brengen aan Turkije om de omstandigheden waarin mensen worden vastgehouden te onderzoeken. Het CPT is de onafhankelijke instantie met de bevoegdheid op elk gewenst moment detentiecentra te bezoeken.
Als lid van de Raad van Europa mag Turkije samenwerking met het CPT niet weigeren. Maar Erdogan heeft lak aan Europa. Hij weet hoe afhankelijk de EU is van Turkije vanwege de deal over het terugnemen van asielzoekers. En Erdogan beseft heel goed dat veel laffe politici in Europa met de verkiezingen op komst hun mond zullen houden voor eigen politiek gewin uit angst dat Erdogan de deal met Turkije opblaast. Ook in ons land zijn er straks verkiezingen. Samsom en Rutte werkten bovendien actief mee aan het tot stand brengen van deze deal met Turkije.
Sommige mensenrechten in het EVRM zijn zo fundamenteel dat die zelfs tijdens de noodtoestand niet mogen worden aangetast. Een voorbeeld daarvan is artikel 3 van het EVRM Daarin staat:
“Niemand mag worden onderworpen aan folteringen of aan onmenselijke of vernederende behandelingen of bestraffingen.”
Het regime van Erdogan schendt ook deze bepaling uit het EVRM. Als waardengemeenschap had de EU hier ondubbelzinnig moeten optreden. Maar de EU lijkt steeds meer op een tandeloos orgaan dat eigen waarden verkwanselt. Vraag is hoe de EU zich moet opstellen tegen Erdogan als we zien wat er nu gebeurt in landen als Polen en Hongarije met persvrijheid en behandeling van vluchtelingen.
Tandeloos
Erdogan is bezig om een presidentieel systeem in te voeren om zo alle macht naar zich toe te trekken. Eerder noemde Erdogan het Duitsland uit de tijd van Adolf Hitler als voorbeeld van een effectief presidentieel systeem. Verder wil Erdogan van Turkije een islamitisch land maken. En hij kondigde aan de doodstraf te willen invoeren.
Het is niet uitgesloten dat de EU de onderhandelingen met Turkije over de toetreding tot de EU en over het visumvrij reizen naar Europa snel zal voorzetten. De EU heeft zich immers laten gijzelen door Erdogan vanwege de deal met Turkije om asielzoekers kwijt te raken; dit tegen elke prijs.
Vraag is durft de EU op te staan voor mensenrechten en rechtstaat als haar grondbeginselen. Of erkent de EU anno 2016 geen waardengemeenschap meer te zijn, maar een verdeeld orgaan dat bezig is met eigen overleving.