Op zaterdag 3 november 2012 vond het congres van PvdA plaats. Ik was aanwezig bij dat congres. Op de agenda stond de bespreking van het regeerakkoord dat de onderhandelaars van VVD en PvdA enkele dagen daarvoor hadden gesloten. Ondanks de relatief korte tijd waren er voorafgaand aan het congres 40 moties ingediend door de leden van PvdA met betrekking tot de verschillende onderdelen uit het regeerakkoord.
Strafbaar stellen van illegaliteit
Op pagina 30 van het regeerakkoord van VVD en PvdA staat dat illegaal verblijf strafbaar wordt gesteld. In 2010 werd voor het eerst in Nederland in het regeerakkoord opgenomen dat illegaal verblijf strafbaar wordt. Het was in het kabinet met de VVD en CDA met gedoogsteun van PVV. Deze passage stond tevens in het gedoogakkoord. Het gedoogakkoord diende als de politieke agenda van PVV, waarmee de VVD en het CDA hadden ingestemd. Tegen het strafbaar stellen van illegaliteit volgden toen vele protsten vanuit de verschillende hoeken in de samenleving.
Op het partijcongres van PvdA was het duidelijk te merken dat heel veel leden van PvdA grote moeite hebben met deze passage uit het regeerakkoord. Tegen het strafbaar stellen van illegaal verblijf waren enkele moties ingediend door de leden van PvdA. Ik heb tijdens het congres gemotiveerd mijn steun uitgesproken voor motie 4. Deze motie werd, ondanks het afwijzend preadvies van het Partijbestuur, door ruime meerderheid van het congres aangenomen. Hieronder volgt de tekst van motie 4.
Tekst motie 4 Illegaal verblijf
Constateert dat:
In het concept-regeerakkoord VVD-PvdA op bladzijde 31 (derde bolletje) staat: Illegaal verblijf wordt strafbaar.
Overweegt dat:
- Een gedeelte van de thans in Nederland verblijvende illegalen noch perspectief op een verblijfsvergunning heeft noch perspectief op terugkeer naar het land van herkomst
- Onder illegalen zich schrijnende gevallen bevinden waaronder lichamelijk en geestelijk zieken als gevolg van traumatische ervaringen
- Een deel van de illegalen vreest bij terugkeer in het land van herkomst gedood, gemarteld of gevangen genomen te worden als gevolg van willekeur of van de politieke situatie in dat land
- Een deel van de illegalen in Nederland is in verband met het legale verblijf van hun partner of hun kinderen in Nederland
- Ook illegalen slechts strafbaar zijn op grond van strafbare handelingen, niet louter op basis van hun aanwezigheid in Nederland.
- Ieder mens er op moet kunnen rekenen door de overheid met respect te worden bejegend (artikel 2.1 Beginselmanifest PvdA 2005),
Is van mening dat:
de uitspraak Illegaal verblijf wordt strafbaar ongenuanceerd en in strijd is met artikel 2.1 van het Beginselmanifest PvdA,
En gaat er van uit dat:
bij instemming van het congres met het regeerakkoord de leden van de Eerste en Tweede Kamer bij nadere wetgeving en beleidsbepaling ten aanzien van illegalen rekening houden met de persoonlijke omstandigheden van illegalen en keuzes maken in lijn met het Beginselmanifest van de PvdA.
Overige bezwaren
In de tekst van deze motie zijn meerdere bezwaren te lezen tegen het strafbaar stellen van illegaal verblijf. Er zijn echter nog meer bezwaren te noemen. Deze passage is nu helaas opgenomen in het regeerakkoord. Daar valt er niet veel meer aan te doen. Maar de uitwerking van dat onderdeel uit het regeerakkoord moet nog plaatsvinden. Vraag is hoe die uitwerking zal eruit zien.
Wordt het strafbaar stellen van illegaal verblijf aangemerkt als een misdrijf, waarop een gevangenisstraf zal volgen of wordt het aangemerkt als een overtreding? Door actie te voeren, kunnen we als samenleving invloed uitoefenen op de politieke besluitvorming voor wat betreft de wijze van uitvoering. Het is dus nog niet te laat. Om te laten zien dat het de moeite waard is om actie te voeren, volgt hieronder een reeks van bezwaren tegen dit plan uit het regeerakkoord.
Buiten eigen schuld
Er kunnen allerlei redenen zijn waarom mensen zonder papieren Nederland binnenkomen: op de vlucht voor een levensbedreigende politieke situatie, op zoek naar een betere toekomst, vanwege een relatie of gezinsbanden enzovoort. Er zijn ook mensen die hier eerst legaal verbleven, maar hun status hebben verloren, bijvoorbeeld omdat hun arbeidscontract niet werd verlengd. Hun enige ‘overtreding’ is dat ze hun papieren (nog) niet op orde hebben. Deze mensen dragen al de consequenties daarvan in de vorm van uitsluiting van sociale zekerheid en de mogelijkheid van uitzetting. Het zijn geen ‘criminelen’.
Daarnaast kunnen sommige vreemdelingen niet terugkeren naar hun herkomstland, omdat de autoriteiten in het herkomstland weigeren mee te werken aan hun terugkeer. Sommige landen weigeren reispapieren te verstrekken aan hun onderdanen die in Nederland verblijven. Hierdoor wordt hun terugkeer naar het land van herkomst (buiten hun schuld) onmogelijk.
Vreemdelingenbewaring
Vreemdelingen die uitgeprocedeerd zijn, worden opgesloten in de vreemdelingenbewaring in afwachting van hun uitzetting. Sommige vreemdelingen worden maanden lang opgesloten. De Immigratie- en Naturalisatiedienst gaat dan aan de slag om hun uitreispapieren te regelen, zodat zij kunnen worden teruggestuurd naar het herkomstland. Indien blijkt dat hun terugkeer onmogelijk is, bijvoorbeeld omdat de autoriteiten van het herkomstland niet meewerken, dan worden zij vrijgelaten uit de vreemdelingendetentie; vaak na maanden opsluiting.
Deze vreemdelingen zijn niet uitzetbaar en dat ondanks hun medewerking bij hun uitzetting. Na vrijlating vanuit de vreemdelingenbewaring verblijven die mensen wederom illegaal in Nederland, hetgeen dus strafbaar wordt gesteld. Na maanden lange opsluiting komt de vreemdeling vrij en kan weer in de boeien worden geslagen en gevangen gezet. Dat is de consequentie van dit beleid uit het regeerakkoord. In het regeerakkoord wordt namelijk geen uitzondering gemaakt tussen verschillende groepen illegalen. Ook gezinnen met kinderen kunnen in de gevangenis worden gegooid.
Ondergronds
Strafbaarstelling dwingt illegalen ondergronds en werkt uitbuiting in de hand. Mensen die alleen al door hun verblijf in Nederland strafbaar zijn, zullen contacten met overheidsinstanties of maatschappelijke instellingen mijden. Zij zullen zich zo min mogelijk laten registreren. Illegaal verblijf gaat zich dan nog meer ondergronds afspelen. Zo zullen migranten zonder verblijfspapieren zich minder snel tot een arts wenden, hun kinderen minder vaak naar school laten gaan, en terughoudend zijn in het aangeven van geboorten waardoor hun kinderen vaker zonder geboorteakte door het leven zullen gaan. Malafide bedrijven zullen de situatie misbruiken door onderbetaling en uitbuiting. Mensen worden immers ban om van hun vrijheid te worden beroofd en te wroden opgesloten.
Negatieve effecten voor samenleving
Voor de samenleving kunnen de negatieve effecten toenemen, indien illegaal verblijf strafbaar wordt gesteld. Eerdere kabinetten, behalve het minderheidskabinet van VVD en CDA met gedoogsteun van PVV, zijn vanwege zwaarwegende juridische, praktische en maatschappelijke bezwaren niet overgegaan tot strafbaarstelling van illegaal verblijf. Zo zouden door de strafbaarstelling migranten zonder geldige verblijfspapieren (nog) meer aangewezen worden op overlevingscriminaliteit. Verdere marginalisering van deze migranten kan leiden tot een toename van strafbare feiten zoals identiteitsfraude, uitbuiting, mensenhandel en mensensmokkel.
Ook procedures en andere administratieve lasten zullen toenemen. Transacties, vervolging, boetes die niet betaald kunnen worden, vervangende hechtenis; het geheel zal een aanzienlijk beslag leggen op de capaciteit van politie, rechtbanken en gevangenissen. De samenleving wil dat de criminelen worden opgepakt en in de gevangenis gegooid om zo de samenleving veiliger te maken. Er beestaat geen maatschappelijke roep om gezinnen met kinderen te bestraffen, omdat zij, vaak ook buiten hun schuld, illegaal in Nederland verblijven. Een maatschappelijke functie en/of nut van deze maatregel ontgaat mij dus geheel.
Mensenrechtenverdragen
Er ontstaat strijd met internationale verdragen, indien illegaal verblijf strafbaar wordt gesteld. Mensenrechten gelden voor iedereen, dus ook voor mensen zonder geldige verblijfspapieren. Zo dient de regering het recht op onderwijs en het recht op medisch noodzakelijke zorg te garanderen. En Nederland hoort bescherming te geven aan kwetsbare groepen. Dit kabinetsvoorstel kan in zijn uitwerking strijdig zijn met het doel van het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind, het VN-Vrouwenverdrag, het Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie en het Europees Verdrag voor de bescherming van de Rechten van de Mens. Mensenrechten moeten effectief beschermd worden. Op deze manier wordt er een barrière van strafbaarheid omheen gebouwd.
Het basisgrndrecht voor iedere mens is zijn of haar recht tot vrijheid en vrij zijn. De overheid kan dit recht alleen dan beperken wanneer iemand strafbare feiten pleegt. Welk strafbaar feit pleegt een gezin met kinderen die niet terug kan keren naar het land van herkomst en dus om die reden illegaal in Nederland verblijft? Juist om die reden is deze maatregel uit het regeerakkoord in strijd met de Terugkeerrichtlijn van de Europese Unie, waaraan Nederland gebonden is.
Europese Commissie
In het kabinet Rutte I was de toenmalig minister Leers aanvankelijk van plan om het illegaal verblijf te bestraffen met een celstraf. De Europese Commissie oordeelde toen dat dat plan van Leers in strijd was met de beginselen en regels van de Europese Unie. Uit de Terugkeerrichtlijn van de Unie en de uitspraak van het Europees Hof van Justitie blijkt tevens dat lidstaten geen wetgeving mogen invoeren waarbij vrijheidsbeperkende maatregelen worden opgelegd aan illegalen; slechts omdat ze illegaal zijn. Hieruit kan worden opgemaakt dat de plannen van het kabinet om illegaliteit strafbaar te stellen praktisch onuitvoerbaar zijn, indien deze zouden gaan inhouden dat illegalen een celstraf kunnen krijgen.
De Europese Commissie startte vorig jaar een inbreukprocedure tegen Nederland, omdat Nederland weigerde om de Teurgkeerrichtlijn volledig te implementeren. Ook Nederland dient uiteraard als een rechtsstaat zich te houden aan de fundamentele waarden en beginselen van de Unie en deze in acht te nemen. Onze rechtsstatelijke waarden en beginselen mogen nimmer worden onderworpen aan de grillen van het populisme, scheinoplossingen, en symboolpolitiek.
Uitwerking
PvdA-leider Samsom zei tijdens een bijeenkomst op 1 november in Zwolle dat illegaal verblijf als een overtreding zal worden bestraft, dus zonder dat illegalen een celstraf krijgen. Direct daarop liet VVD-staatssecretaris Fred Teeven in NRC Handelsblad weten dat Samsom op de zaken vooruit loopt en dat dit helemaal niet zeker is. In het regeerakkoord staat slechts dat illegaal verblijf strafbaar wordt gesteld, aldus Teeven. De wijze waarop is niet uitgewerkt. In dat interview in NRC zegt Teeven dat hij het nog in beraad heeft op welke manier de illegaliteit strafbaar wordt gesteld.
De kans bestaat dus dat mensen die illegaal in Nederland verblijven in de gevangenis worden gegooid. En dat geldt voor alle illegalen. Het regeerakkoord maakt geen uitzondering daarop. De vraag is of dit gerechtvaardigd is. Er zijn immers illegalen die al maanden lang in de vreemdelingenbewaring worden opgesloten met het oog op hun uitzetting, en van wie de rechter geoordeeld heeft dat hun uitzetting (buiten hun schuld) onmogelijk is. Ook deze vreemdelingen zullen dus na hun maanden lange opsluiting in de vreemdelingendetentie opnieuw worden opgepakt en in de gevangenis gegooid.
Illegalenquotum
In 2011 kondigde minister Opstelten aan dat het minderheidskabinet van VVD en CDA met gedoogsteun van PVV van plan was een quotum te stellen aan het aantal illegalen dat op jaarbasis opgepakt moet worden. Dit was het gevolg van de strafbaar stelling van illegaliteit. Het plan was om de politie op te dragen om per jaar tenminste 4.800 illegalen op te pakken. De uitspraken van Opstelten leidde tot felle reacties. Vrijwel de gehele oppositie in de Tweede Kamer kwam in opstand inclusief de PvdA. Gevreesd werd voor klopjacht op illegalen. Sommige mensen zeiden bereid te zijn onderdakadressen aan te bieden aan illegalen als dat nodig mocht zijn.
Afwachten
Laten we hopen dat het in onze rechtsstaat niet zover zal komen. Een beschaafd volk eerbiedigt de menselijke waardigheid. Maar mocht het onverhoopt zover komen dat de VVD-staatssecretaris Teeven een regeling maakt, waarbij illegalen celstraf krijgen, dan vertrouw ik erop, zoals ik ook al tijdens het cngres van PvdA op 3 november zei, dat de fractieleden van PvdA in de Tweede Kamer en in de Eerste Kamer hun rode kleur zullen bekkenen en dat zij tegen die regeling zullen stemmen.
Maatschappelijke protesten kunnen ook zeer effectief zijn. Neem als voorbeeld de protsten tegen de verhoging van de zorgpremie. Dat had effect. Bij de verhoging van de zorgpremie ging het om onze portemonnee, bij het strafbaar stellen van illegaal verblijf gaat het om onze fundamentele waarden als vrije mens.